Lịch sử làng gốm Phù Lãng dài hơn 700 năm tại Bắc Ninh

Làng gốm Phù Lãng là một điểm đến với lịch sử gốm sứ lâu đời, kéo dài khoảng 700 năm và được biết đến như là một trong những làng gốm nổi tiếng nhất của vùng Kinh Bắc. Với những sản phẩm gốm sứ tinh xảo và bền vững, làng gốm này đã góp phần làm nên danh tiếng cho nghề gốm truyền thống của Việt Nam trên toàn quốc.

Sự kỳ diệu của làng gốm Phù Lãng không chỉ nằm ở lịch sử lâu đời mà còn là ở sự tinh tế và độc đáo trong từng sản phẩm. Những đường nét trên các sản phẩm gốm từ làng này thường mang đậm chất truyền thống, phản ánh nét văn hóa độc đáo của người dân nơi đây.

Ngoài ra, việc du lịch và thăm quan làng gốm Phù Lãng cũng mang lại cơ hội để trải nghiệm và hiểu rõ hơn về nghệ thuật gốm sứ truyền thống của Việt Nam. Đây không chỉ là một cơ hội để khám phá vẻ đẹp và giá trị văn hóa của làng gốm này mà còn là một trải nghiệm thú vị và ý nghĩa cho du khách.

Tuy nhiên, việc du lịch và thăm quan cũng đặt ra những thách thức và vấn đề cần được quan tâm như bảo vệ môi trường và bảo tồn di sản văn hóa. Đối với những người dân sinh sống và làm việc tại làng gốm, việc du lịch cũng mở ra cơ hội để phát triển kinh tế địa phương và tạo ra thu nhập bền vững.

1. Làng gốm 700 năm tuổi tại Bắc Ninh 

2. Hướng dẫn di chuyển đến làng Phù Lãng 

Các du khách từ các tỉnh phía Nam hoặc từ Thành phố Hồ Chí Minh có thể lựa chọn hành trình bằng máy bay đến Hà Nội trước tiên, sau đó tiếp tục hành trình bằng phương tiện như xe máy hoặc xe khách đến Bắc Ninh. Từ thủ đô, bạn có thể chọn lối đi trên con đường quốc lộ 5 và sau đó rẽ vào con đường 1A mới, tiếp tục hướng về Bắc Ninh và đi qua cầu vượt. Tại Bắc Ninh, rẽ phải theo đường tới Phả Lại. Khi thấy biển chỉ dẫn “Phả Lại – 6km”, bạn sẽ tiếp tục di chuyển và sau đó rẽ phải vào con đường làng nhỏ, đi qua chợ Châu Cầu. Chỉ cần di chuyển khoảng 5 - 10 phút, bạn sẽ đến được làng gốm Phù Lãng.

Ngoài ra, một phương tiện khác mà du khách có thể sử dụng là xe buýt số 54 từ Long Biên đến Bắc Ninh, sau đó tiếp tục chuyến đi bằng xe buýt “Bắc Ninh – Sao Đỏ” để đến được làng gốm. Điều này là một lựa chọn tiện lợi và thú vị cho những ai muốn trải nghiệm hành trình bằng phương tiện công cộng và khám phá cảnh quan địa phương. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn mang lại trải nghiệm độc đáo và gần gũi hơn với đời sống và văn hóa địa phương.

3. Lịch sử của làng gốm Phù Lãng 

Sách Kinh Bắc-Hà Bắc ghi lại rằng, Lưu Phong Tú được coi là ông tổ của làng gốm Phù Lãng. Theo truyền thống, ông được triều đình gửi sang Trung Quốc làm sứ thì đã học được nghề làm gốm. Sau khi trở về, ông đã chia sẻ kiến thức và kỹ năng này với người dân trong nước, bắt đầu từ cư dân đôi sông Lục Đầu, sau đó là vùng Vạn Kiếp (Hải Dương) và cuối cùng là đến đất Phù Lãng Trung trong thời kỳ nhà Trần.

Nghề gốm Phù Lãng bắt đầu hình thành và phát triển vào khoảng thời kỳ nhà Trần (TK14). Nếu bạn có cơ hội ghé thăm Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, bạn sẽ được ngắm nhìn những sản phẩm gốm đặc trưng của làng nghề này được trưng bày. Những sản phẩm này có niên đại từ thời kỳ nhà Trần đến thời kỳ nhà Nguyễn (TK17 - TK19), thường là gốm men màu nâu với sắc màu đa dạng như da lươn, nâu vàng...

Theo quan điểm của tôi, việc ghi lại và bảo tồn di sản văn hóa như làng gốm Phù Lãng là rất quan trọng để thế hệ sau có thể hiểu và trân trọng giá trị của nghệ thuật và truyền thống dân tộc. Ngoài ra, việc du lịch văn hóa cũng có thể giúp kích thích kinh tế địa phương thông qua việc phát triển ngành du lịch và thương mại địa phương.

4. Những loại hình sản phẩm gốm chính tại làng gốm Phù Lãng

Sản phẩm gốm Phù Lãng tập trung chủ yếu vào ba loại hình chính như sau:

• Đồ dùng cho tín ngưỡng như lư hương, đỉnh, đài thờ, thể hiện sự tôn kính và mừng tuổi của người dùng.
• Đồ gốm gia dụng như chum, bình vôi, lọ, vại, được sử dụng hàng ngày trong đời sống gia đình, mang lại sự tiện lợi và thẩm mỹ.
• Đồ gốm trang trí như ấm hình thú, bình gốm, làm điểm nhấn trong không gian sống, tôn vinh vẻ đẹp và sự sáng tạo của nghệ nhân.

Men da lươn là đặc điểm phổ biến và đặc trưng nhất của gốm Phù Lãng, cùng với việc áp dụng phương pháp đắp nổi theo kiểu chạm bong (hoặc chạm kép) với màu men tự nhiên, bền màu. Dáng gốm ở đây thường được yêu thích bởi vẻ đẹp thô mộc, mạnh mẽ, mang đậm bản sắc văn hóa, ghi lại những giá trị văn hóa và truyền thống của đất và lửa, cùng với sự khéo léo trong tạo hình của nghệ nhân.

Quan điểm cá nhân của tôi là việc thúc đẩy và bảo tồn ngành công nghiệp gốm Phù Lãng không chỉ là việc bảo vệ di sản văn hóa mà còn là cơ hội để phát triển kinh tế địa phương thông qua việc tạo ra các sản phẩm độc đáo và thu hút du khách. Đồng thời, việc gìn giữ và phát triển nghề truyền thống cũng là cách để tôn vinh và gìn giữ những giá trị văn hóa dân tộc, giúp thế hệ mai sau hiểu và trân trọng di sản của quê hương.

5. Quy trình làm gốm tại làng Phù Lãng 

Gốm Phù Lãng sử dụng chất liệu từ "xương" đất đỏ hồng của Thống Vát, Cung Khiêm (Bắc Giang), khác biệt hoàn toàn so với gốm sét xanh của Thổ Hà hay sét trắng của Bát Tràng. Đất được chuyển đi qua sông Cầu đến làng Phù Lãng bằng đường thủy. Các nghệ nhân sẽ lựa chọn loại đất đặc biệt, có độ dẻo phù hợp để chế tác đồ gốm.

Quá trình chế tác bắt đầu bằng việc lấy đất về và phơi khô để đạt màu bạc, sau đó trộn cùng các lần đất và đập thành những viên nhỏ bằng ngón chân cái, sau đó ngâm nước. Tiếp theo, đất sẽ được xéo tròn, nề đất, chọn sạn, phá và sa đến khi đạt được độ nhuyễn mịn cần thiết. Ước tính cần nề xéo đến 10 lần trước khi chuốt đất và đặt lên bàn xoay để nắn thành sản phẩm.

Theo quan điểm của tôi, quá trình chế tác gốm Phù Lãng không chỉ là kỹ thuật chuyên môn mà còn là sự kết hợp tinh tế giữa nguyên liệu tự nhiên và tay nghề lâu năm của các nghệ nhân. Việc giữ gìn và phát triển nghề truyền thống này không chỉ là cách để bảo tồn di sản văn hóa mà còn là cơ hội để thúc đẩy phát triển kinh tế và du lịch địa phương.